Оё тарки намоз амали куфрӣ аст ё гуноҳи кабира?
Посух: Дар ин масъала миёни уламои салаф (раҳимаҳумуллоҳ) хилоф аст. Баъзе тарки намозро куфр медонанд, аз ҷумла: Айюб Сахтиёнӣ, Абдуллоҳ ибни Шақиқи Уқайлӣ, Имоми Муҷоҳид Абдуллоҳ ибни Муборак, Имом Аҳмад дар ривояти машҳур аз ӯ, Исҳоқ ибни Роҳувя, Абу Довуди Таёлисӣ, Абу Бакр ибни Абӣ Шайба, Ибни Насри Марвазӣ, Ибни Ҳазм ва дигарон. Ҳамин аст қавли Саҳобаи киром (разияллоҳу анҳу)м тавре ки номҳои баъзе онҳо дар зер зикр карда мешавад. Баъзе дираре аз уламо тарки намозро танҳо гуноҳи кабира медонанд. Аз ҷумла Имом Абу Ҳанифа, Молик, Шофеӣ ва дигарон раҳимаҳумуллоҳ. Дар ҳақиқат ин масъала хеле донадор аст, вале қавли роҷеҳ дар ин масъала қавли аввал аст, зеро барои ин масъала дар суннат далелҳои саҳеҳу ошкор ворид шуда аст.
Хулосаи масъала:
1. Далел: Ҳадиси Ҷобир ибни Абдуллоҳ (разияллоҳу анҳу):
حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى التَّمِيمِيُّ وَعُثْمَانُ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ كِلَاهُمَا عَنْ جَرِيرٍ قَالَ يَحْيَى أَخْبَرَنَا جَرِيرٌ عَنْ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِي سُفْيَانَ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرًا يَقُولُا سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ إِنَّ بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ وَالْكُفْرِ تَرْكَ الصَّلَاةِ
Тарҷума: Аз Ҷобир ибни Абдуллоҳ (разияллоҳу анҳу) ривоят аст, ки аз Пайомбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам шунидаам фармуд: Фарқ миёни шахси мусалмон ва миёни ширку куфр тарки намоз аст. (Саҳеҳ Муслим/116. Сунани куброи Байҳақӣ/6287. Китоби таъзими қадруссало/886.887.888).
Яъне нишонаи Исломи инсон намоз аст, пас ҳар ки намоз хонд, ӯ мусалмон аст ва ҳар ки намозро тарк кард ӯ доираи Исломро таҷовуз намуда, дар ширку куфр дохил шуда аст, тавре ки дар дигар ривоят назди Имом Ибни Насри Марвазӣ омада аст:
حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الدَّوْرَقِيُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ ، عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ ، عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ : لَيْسَ بَيْنَ الْعَبْدِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ إِلا تَرْكُ الصَّلاةِ
Тарҷума: Аз Ҷобир ибни Абдуллоҳ (разияллоҳу анҳу) ривоят аст, ки Пайғомбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам фармуд: Фосила миёни инсон (яъне инсони мусалмон) ва ширк тарк намоз аст. (Китоби таъзими қадруссало/888).
Имом Ибни Насри Марвазӣ (раҳимаҳуллоҳ) дар ин китоби худ боб баста мекунад бар ин, ки тарккунандаи намоз кофир аст, тавре ки мефармояд:
باب ذكر إكفار تارك الصلاة.
Тарҷума: Боб дар баёни кофир шуморидани тарккунандаи намоз. (Китоби таъзими қадруссало/ҷ,2.с,873).
2. Далел: Ҳадиси Бурайда (разияллоҳу анҳу):
حَدَّثَنَا أَبُو عَمَّارٍ الحُسَيْنُ بْنُ حُرَيْثٍ ، وَيُوسُفُ بْنُ عِيسَى ، قَالاَ : حَدَّثَنَا الفَضْلُ بْنُ مُوسَى ، عَنِ الحُسَيْنِ بْنِ وَاقِدٍ (ح) وحَدَّثَنَا أَبُو عَمَّارٍ ، وَمَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ ، قَالاَ : حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الحُسَيْنِ بْنِ وَاقِدٍ ، عَنْ أَبِيهِ (ح) وحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الحَسَنِ الشَّقِيقِيُّ ، وَمَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ ، قَالاَ : حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الحَسَنِ بْنِ شَقِيقٍ ، عَنِ الحُسَيْنِ بْنِ وَاقِدٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُرَيْدَةَ ، عَنْ أَبِيهِ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : العَهْدُ الَّذِي بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمُ الصَّلاَةُ ، فَمَنْ تَرَكَهَا فَقَدْ كَفَرَ.
Тарҷума: Аз Бурайда (разияллоҳу анҳу) ривоят аст, ки Пайғомбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам фармуд: Аҳде ки миёни мо (мусалмонон) ва миёни онҳо (кофирон) намоз аст. Пас ҳар ки ӯро тарк кунад албатт кофир шуда аст.(Сунани Тирмизӣ/2621. Ва ғайра).
3. Далел: Нақли иҷмо аз Абдуллоҳ ибни Шақиқ Уқайлӣ (раҳимаҳуллоҳ):
حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ ، قَالَ : حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ الْمُفَضَّلِ ، عَنِ الجُرَيْرِيِّ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ شَقِيقٍ العُقَيْلِيِّ ، قَالَ : كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لاَ يَرَوْنَ شَيْئًا مِنَ الأَعْمَالِ تَرْكُهُ كُفْرٌ غَيْرَ الصَّلاَةِ.
Тарҷума: Аз Абдуллоҳ ибни Шақиқ Уқайлӣ (раҳимаҳуллоҳ) ривоят аст, ки ӯ фармуд: Ёрони Пайғомбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам тарки ҳеҷ амалро ба ҷуз аз намоз куфр намедонистанд. (Сунани Тирмизӣ/2622. Ҷ,4.с,310).
Баъзе аз ақволи уламои салаф дар бораи торики намоз
1. Қавли Умар (разияллоҳу анҳу):
حدثنا محمد بن يحيى ، قال : حدثنا عبد الله بن جعفر الرقي ، قال : حدثنا عبيد الله ، عن عبد الملك بن عمير ، عن أبي المليح الهذلي قال : قال عمر بن الخطاب رضي الله عنه لا إسلام لمن لم يصل الصلاة.
Тарҷума: Ҳар ки намоз нахонад мусалмон нест. (Китоби таъзими қадруссало /ҷ,2.с,931).
2. Қавли Алӣ (разияллоҳу анҳу):
حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ ، قَالَ : أَخْبَرَنَا مَرْوَانُ الْفَزَارِيُّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي إِسْمَاعِيلَ ، عَنْ مَعْقِلٍ الْخَثْعَمِيِّ أَنَّ رَجُلا ، سَأَلَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ امْرَأَةٍ ، لا تُصَلِّي ؟ فَقَالَ عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ : مَنْ لَمْ يُصَلِّ فَهُوَ كَافِرٌ.
Тарҷума: Аз Маъқал Хасъамӣ (раҳимаҳуллоҳ) ривоят аст, ки марде аз Алӣ (разияллоҳу анҳу) дар бораи зане ки намоз намехонад суол кард, пас фармуд: Ҳар ки намоз намехонад кофир аст. (Китоби таъзими қадруссало /ҷ,2.с,933).
3. Қавли Абудллоҳ ибни Аббос (разияллоҳу анҳумо):
حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عِيسَى الْبِسْطَامِيُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ ، قَالَ : حَدَّثَنَا شَرِيكٌ ، عَنْ سِمَاكٍ ، عَنْ عِكْرِمَةَ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا ، قَالَ : مَنْ تَرَكَ الصَّلاةَ ، فَقَدْ كَفَرَ.
Тарҷума: Ҳар ки намозро тарк кунад кофир мегардад. (Китоби таъзими қадруссало /ҷ,2.с,939).
4. Қавли Умми Дардоъ (разияллоҳу анҳо):
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ بَكَّارٍ ، قَالَ : حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ ، قَالَ : أَخْبَرَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ يَزِيدَ بْنِ جَابِرٍ ، أَنَّهُ سَمِعَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِي زَكَرِيَّا ، يُحَدِّثُ عَنْ أُمِّ الدَّرْدَاءِ ، عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ ، قَالَ : لا إِيمَانَ لِمَنْ لا صَلاةَ لَهُ.
Тарҷума: Ҳар ки намоз нахонад мӯъмин нест. (Китоби таъзими қадруссало /ҷ,2.с,945).
5. Қавли Айюби Сахтиёнӣ (раҳимаҳуллоҳ): Ҳофиз Ибни Раҷаб (раҳимаҳуллоҳ) мефармояд:
وقال أيوب السَّختياني : تركُ الصَّلاةِ كفرٌ ، لا يُختَلَفُ فيه .
Тарҷума: Айюби Сахтиёнӣ(раҳимаҳуллоҳ) фармуда аст: Тарки намоз куфрест, ки дар он хилоф карда намешавад. (Ҷоммъул улуми валҳика/с,94).
6. Қавли Саид ибни Ҷубайр(раҳимаҳуллоҳ):
وقال ليث : وقال سعيد بن جبير رضي الله عنه : من ترك الصلاة متعمدا فقد كفر.
Тарҷума: Ҳар ки намозро қасдан тарк кунад, кофир мешавад. (Китоби таъзими қадруссало/ҷ,2.с,919).
Аллома Ибни Қаййим(раҳимаҳуллоҳ) аз Имом Ибни Ҳазм (раҳимаҳуллоҳ) нақл мекунад, мефармояд:
قال أبو محمد ابن حزم:وقد جاء عن عمر وعبدالرحمن بن عوف ومعاذ بن جبل وأبي هريرة وغيرهم من الصحابة رضي الله عنهم أن من ترك صلاة فرض واحدة متعمدا حتى يخرج وقتها فهو كافر مرتد قال ولا نعلم لهؤلاء مخالفا من الصحابة وقد دل على كفر تارك الصلاة الكتاب والسنة وإجماع الصحابة
Тарҷума: Абу Муҳаммад ибни Ҳазм фармуд: Аз Абудрраҳмон ибни Авф, Муоз ибни Ҷабал, Абу Ҳурайра ва дигар саҳоба (разияллоҳу анҳум) собит шуда аст, ки ҳар ки як намози фарзро қасдан тарк кунад, то ки вақташ хориҷ шавад, кофиру муртад мегардад. Фармуд: Ман намедонам, ки онҳоро саҳобае хилоф карда бошад. Қуръону, суннат ва иҷмои саҳоба далолат доранд бар куфри касе, ки намозро тарк мекунад. (Китоби “Ассалоту ва аҳкому торикиҳо”/ҷ,4.с,14).
Хулосаи посух: Тарк кардани намоз бинобар қавли қави ва роҷеҳу дуруст куфу ширк мебошад. Ҳамин аст қавли саҳобаи киром (разияллоҳу анҳум), тавре ки аз қавли Имом Ибни Насри Марвазӣ (раҳимаҳуллоҳ) ошкору маълум шуд, ки саҳобаи киром тарки ҳеҷ амалро ба ҷуз аз намоз куфр намедонистанд, яъне тарки намозро куфр медонистанд. Зеро ин гуна мусалмон дар он замон тасаввур намешавад, ки худро мусалмон гӯяд дар ҳоле ки намоз нахонад. Ҳофиз Ибни Раҷаб(раҳимаҳуллоҳ) мефармояд:
وأما إقام الصَّلاة ، فقد وردت أحاديثُ متعددةٌ تدلُّ على أنَّ من تركها ، فقد خرج من الإسلام – إلی ان قال بعد سرد الأدلة - وذهب إلى هذا القول جماعةٌ من السَّلف والخلف ، وهو قولُ ابنِ المبارك وأحمد وإسحاق ، وحكى إسحاق عليه إجماعَ أهل العلم ، وقال محمد بن نصر المروزي : هو قولُ جمهور أهل الحديث .
Тарҷума: Аммо ба нисбати намоз, дар ин бора чандин ҳадис ворид шуда аст, ҳама далолат мекунанд, ки ҳар ки онро тарк кунад аз Ислом хориҷ мешавад. – То ки Ибни Раҷаб ҳадисҳо ва ақволи дар боло зикр шударо нақл намуда мефармояд:- Ҷамоае аз уламои салаф ва баъдиашон бар ҳамин қавланд. Ҳамин қавли Ибни Муборак, Аҳмад ва Исҳоқ аст. Исҳоқ иҷмои уламоро бар ҳамин қавл нақл карда аст. Муҳаммад ибни Насри Марвазӣ фармуда аст, ки ҳамин қавли ҷумҳури аҳли ҳадис аст. (Ҷоммъул улуми валҳика/с,94).
Нуктаи зарурӣ: Вале бояд донист, ки ин қавл ин маъноро надорад, ки ҳар намозро тарк кард дар ҳол мо ӯро ҳукм ба куфр кунем, балки чанд чиз аст, ки ба сабаби онҳо инсонро бо ин, ки аз ӯ амали куфр сарзада аст, вале ӯро кофир гуфта намешавад. Аз ҷумла ҷаҳлу надонистани аҳкомоти динӣ, агарчи ҳар нодони қабул нест. Низ дигар асбобе ки дар вақти вуҷуди онҳо инсонро ҳукм ба куфр карда намешавад агарчи аз ӯ амали куфрӣ сарзанад. Тафсили масъала дар китобҳои ақида аст. Балки вақто аз инсон тарки намоз сарзад, бояд барои ӯ баён карда шавад, ки ин амали ту чунин ҳукм дорад ва чунину чунин аст. Пас агар ҳақро ба тариқаи дуруст фаҳмид, баъдан қабул накард, сипас ӯро ҳукм ба куфр карда мешавад.